Покатигорошек

- Ах, мілый мой муж! Што бы ты рабіў, каб втарой мой брат ў госці прышоў?

- Што б я рабіў? За госця прыняў бы.

Яна гаворыць:

- Можэ прынялі б яго так, як першага?

- Я першаго ўбіў, бо ён за мною грубіў, не ўмеў за мною честно абхадзіцца. Пущай прыходзіць, гэтаго я прыму.

Яна выходзіць на двор і гаворыць брату:

- Пакорно абхадзісь!

- Давай, жонка, — гаворыць змей, — жалезного бобу і жалезного хлеба.

Яна прыносіць поўхлеба і чашку бобу.

- Бо старшы твой брат недаволен быў, то можэ мало было; возьмі гэта, а прынесі больш.

А госць і ў рукі не ўзяў, гаворыць:

- Пакорнейше благадару, швагер, бо я есць не хачу.

- Пайдзем же мы, швагре, пасмотрым на маё багацтва: ці ты багачэ, ці я?

І павёў яго по ўсем сваім харомам, і відзіць ён, што змей багат, багат незлічымо!. Прыводзіць яго змей ў сваю багатырскую канюшню: стаіць дванаццаць жаробцоў, і каждая лошадзь на дванаццаць цяпоў прыкована. Ён гаворыць змею, што у мяне трэцяй долі таго няма.

- Ну, пайдзі ж, я табе пакажу штуку!

І паказаў яму калоду чатыры сажені талщыны, а дванаццаць дліны, і гаворыць:

- Відзішь ты тую калоду? Еслі ты без тапара яну парубаеш, без агня спаліш, то пайдзеш дадому, а не то — будзеш вісець з братом.

Швагер яму сказаў:

- Хоць сейчас убій, а не зраблю гэтага!

Тада змей яго убіў, вмесця воласы звязаў і цераз бельку перакінуў.

Прыходзіць ён у сваі палаты і відзіць жонку ў бальшой таске і ў жалобе.

- Ах, мужу ты мой, мужу, што ты мне зрабіў? Братоў ўбіў; я не маю больше ні роду, ні племені, толькі айца і маць. Предай і мяне злой смерці, пущай не буду жыць!

- Нет, мілая! Я табе таго не здзелаю; а калі б дастаў айця і маць, то і іх ўбіў бы: то б ты ні об ком не думала і весельшая была б! Пущай же яны живуць і клоцця жуюць, а мы хлеб, бо ў іх нет.

Пашла матка по ваду; ўзяўшы ведра і набраўшы вады, ідзець дадому і вельмі плачэ, і думаець яна сабе усерднымі думкамі:

- Ах, боже мой! Чаго я цяпер даждалася на старасці.

Ўзяў гасподь яё усердное ўздыханіе, і ўдруг відзіць яна: каціцца гароховае зёрнушко. Яна думаець сабе:

- Гэта дар божый!

Узяла яго і з’ела. З гэтаго зёрнушка ўдруг завязаўся ў яё рабёнак, і, вынасіўшы свае время, дажідаець, што доўжен ён нарадзіцца на сей свет. Вот палягли спаць, і ў самое паўночнае время на ўтіхомірыі гласіць у яё брюхе чалавечаскім голасам:

- Не сподзевайсе мяне, маманька, ў скорае время, бо я защытнік буду вам і добрым людзям.

Панасіла яго шчэ несколькі врэмені, і раждаецца ён на сей свет і расцёць не па гадам, а па часам, як пшоннае цесто на дрожджах: і пестуюцца и цэлуюцца з ім, як не нада лучше, і даюць яго ў школу: каторые учылісе гадов по тры-чатыры, а ён узнаў ў адзін год, і не стало яму граматы. Прыходзіць ён з учыліща к айцу і мацярі:

- Ну, татанька і маманька, благатворыце маіх учытелей, бо уж мне хадзіць в учыліще поўно. Я, благадара бога, знаю больше іх. І прошу вас з усем усердіем сказаць мне праўду: какой я у вас есць? Чы я раждзён первый, чы паследній?

Яны гавораць:

- Ах, сыну наш мілы, ты ў нас паследній, — і сказали яму па істіннай праўдзе, што ў яго было два брата і сястра.

- А гдзе ж яны дзеліся? Калі памерлі, то я не супратіўнік богу, а калі што зрабілосе от худых людзей, то я магу ўзыскаць.

Яны яму гавораць:

- Ах, сыну наш мілы! Як же ты уйдзеш і нас пры старасці, древніх людзей, бросіш? Хто нас да смерці даховаець?

Ён ім гаворыць:

- Чый вы прежде ели хлеб, той вас будзе хараніць! Бо мяне вы не ўдзержыце, мяне людзі даўно ждуць. Ну, маманька і татанька, лажымся спаць: утро мудрэней вечара; дасць бог дзень, дасць бог і піщу.

Поўтру ён устаў, ўмыўся і богу памаліўся і на ўсе чатыры стораны пакланіўся.

- Пазвольце, — баіць, — мне перад паходам пагуляць.

Ну, пашоў сабе на ўлицу гуляць, і находзіць ён шпільку, і прыносіць к айцу і мацяры. Гаворыць ён айцу:

- На цябе гэта жалезо, несі до каваля і здзелай мне булаву сяміпудаву.

Айцец яму славесно не гаворыць, а толькі ў думке думаець:

- Даў мне гасподь дзеціще не так, як людзям; я ж давёў яго да средственнаго разуму, а ён цяпер із мяне кпіць!

Можэць лі то быці, штобы з шпількі была булава сяміпудава.

Айцец, імеўшы бальшую сумму — залатую, сярэбраную и бумажную манету, паехаў ў горад, купіў жалеза сем пудоў и даў кавалю дзелаць булаву. Здзелалі яму булаву сяміпудаву і прывозяць дадому. Пакацігарошак выходзіць з горніцы, бяроць сваю булаву сяміпудаву, і слышыць нябесны штурм, і пущаець яну за аблакі. І прыходзіць ён ў сваю горніцу:

- Матка, на ў мяне ў галаве паіщы перад паходам, а то мяне бруд заесць, бо я млад юноша...

Вод, ўстаўшы із маткіных кален, выходзіць ён на двор і відзіць нябесны тучы.