Покатигорошек

Неўкаторам царстве і неўкаторам гасударстве, на моры-акіяні, на остраве на Буяні, стаіць дуб зелёны, а пад дубам бык печоны, і ў яго баку нож точоны: сейчас ножык добываецца — ізволь кушаць! І то яшчэ ні казка, толькі прыказка; а хто маю казку будзе слухаць, так таму собаль, і куніца, і прыкрасная дзевіца, сто рублёў на свадзьбу, а пяцьдзесят на прагулянье.

Быў сабе мужык і быў ў яго салам’яны язык ‹?›, і меў ён два сына і адну дочь, хоця яка стану простага, але неопісанной красоты. Айцец і маць былі дастаточны; паработалі яны свае хлебопашество сваім парадком во времені, і іх айцец гаворыць сынам:

- Дзеці! Не нада спадзевацца на гэта, што есць, ні спадзевацца на гэта, што зроблена, а нада шчэ прызапасіцца: пущай будзе!

Адпраўляюцца яны ў чужое панство на хлебопашество і бяруць хлеба на тры дні.

- Кагда вы тот хлеб з’ядзіце, вам сястра прынясець больш.

А ім было ідці так, як бы цераз Горадзілоўскі лес. Сястра і гаворыць ім, што я не буду знаць, куда несці вам есці. Старшы брат гаворыць:

- Мы будзем для цябе дарогу адзначаць, будзем салому трусіць, — па гэтай дарозе просто к нам прыдзеш.

І яны пашлі і дарогу адзначылі; а ў том лесе быў глаўны змей і тые разгаворы слыхаў и переслаў дарогу ў свой дварец.

Як вышло тры дні, адпраўляецца яна к ным з абедом; пашла яна і прыходзіць просто ў змеіны дварец, пацерала пуць-дарогу і гаворыць:

- Куды я зайшла?

Выходзіць к ёй сямігаловай змей і гаворыць:

- Пайдзі, пайдзі сюда, умница! Я цябе даўно дажыдаў, я до цябе даўно дабіраўся; ну як ты харошага айца і мацяры, яны цябе трымалі пад бальшым надзором, і я не мог до цябе дабіцца. Я бы не сматреў, што ты простага роду, я бы табою не брезгаваў, даўно была бы мая... а уж цяпер іменно мая! Забывай айца і маць, бо ты уже іх відзець не будзеш; а ў мяне будзеш ты ўсем давольна.

Брацця яё пахали тры дні, і не стало ім піщы; яны бросілі пахаць і прыходзяць дамой і з вяликаю гразою к айцу і мацяры:

- Адчаго вы не прыслалі піщы?

Айцец гаворыць, што вам сястра панесла такого-то дні. Яны гавораць к айцу:

- Кагда ёй ужо няма, то і не будзе!

- Я пайду, — сказаў адзін, — сваю сястру шукаць6; хоць жызнь сваю палажу, а пайду шукаць.

Айцец гаворыць:

- Не йдзі, сынок, бо сваю жызнь кончыш, а ёй ужо не увідзіш.

А ён гаворыць:

- Пайду!

І прыходзіць ён к гэтаму самаму змею і відзіць яну на дварэ. Яна яму гаворыць:

- Зачім ты сюда прышоў? Ты сваю галаву паложыш. Я цяпер няшчасная, я цяпер не твая сястра, а ты не мой брат! Папалася я ў катаржны рукі.

Брат гаворыць:

- Пущай же я здзесь пагібну, абы я на цябе насматреўся.

Яна яму гаворыць:

- Пастой ты здзесь; а я пайду спрашу, што ён скажэ, што ты прышоў ў госці.

Прыходзіць яна к змею ў спальню:

- Што бы ты, душенька, дзелаў, каб мой старшы брат ў госці прышоў?

Ён гаворыць:

- За госця прыняў бы.

Яна вышла і уводзіць яго ў горніцу; он устаёць із койкі сваей і зачаў годоваць яго, як добрый чалавек.

- Ступай, жонка, прынясі жалезного бобу і жалезного хлеба... Ну, кушай, швагер!

Узяў яму урезаў хлеба; ён узяў хлеба і зёрнушко бобу, падзяржаў і палажыў. Змей гаворыць:

- Верно ты, швагер, сыт, бо ты гардзыш маім хлебом і солью. Пайдзем же цяпер пасмотрым: ці ты багачэ, ці я?

І павёў яго па ўсем харомам, і есць у яго ўсякого добра відімо і невідімо! Павёў яго ў конюшню к лошадзям, і стоіць у яго дванаццаць жарабцоў, і ўсякой жарабец на дванаццаць цяпоў прыкован.

- Ну что, швагер, ты багачэ ілі я?

Ён яму атвечаець:

- У мяне того трэцяй долі няма, што ў швагра.

- Ну, пайдзі же за мною; я цябе пакажу штуку.

І прыводзіць яго к калодзі — чатыры сажні талщыны, а дванаццаць дліны.

- Ці відзіш ты, швагре, тую калоду?

Ён яму гаворыць:

- Віджу.

- Еслі ты яну без тапара парубаеш, а без агню спаліш, так пайдзеш дамой.

А ён гаворыць:

- Хоць сейчас ты мяне парубі, а я гэтаго не зраблю.

- Кагда ж ты гэтаго не здзелаеш, полно цябе сюда хадзіць дураку-мужыку, салам’яному языку; а ты за мною пабратаўся! Калі ты мне брат, то і свыня сястра! Ты не толькі за мною рэчі гаворыць, не доўжен на мяне глазом пасматрець; бо ты не достоін сюда хадзіць і мой дом пакасціць!

І ўбіў яго і глазы выняў, ўложыў ў чарапок, а яго ўзяў за воласы і павесіў на бельцы.

Цяпер і другой брат тоже пашоў шукаць сваей сястры і нашоў яну на дварэ ў змея. Яна яму гаворыць:

- Ах, брат! Уб’ёць ён і цябе так, як першаго.

- Пущай уб’ёць, абы я з табою відзеўся!

- Пастой же тут; я пайду запытаюся, што ён скажэ?

І прыходзіць яна к змею ў спальню. Ён устаёць із сваей койкі:

- Што скажэшь, жонка? Віжу я твой усердный від і пакорнае ліцо.